بەیەکگەیشتنی دوو پیتی زەنەدار

یەکێک لەو مەسەلانەی کە زانا زمانەوانیەکان‌و زانایانی تەجویدیش بایەخیان پێداوە، بریتیە لە مەسەلەی ( بەیەکگەیشتنی دوو پیتی زەنەدار )، جا لەبەر ئەوەی کە ئەم بەیەکگەیشتنە حاڵەتێکی نەخوازراوەو، قورس لەسەر زمان ڕادەوەستێت، دەبینین هەم عەرەب خۆیان وەک خاوەنی زمان، هەوڵیان داوە لە گفتوگۆو قسەی ڕۆژانەیاندا خۆیانی لێ ڕزگار بکەن، وە هەم قورئانی پیرۆزیش کە بە زمانی عەرەبی دابەزیوە، ڕەچاوی ئەوەی تێدا کراوە، کە خۆی لابدات لەو حاڵەتە نەخوازراوە.
پیتی زەنەدار ( ساکن ): ئەو پیتەیە کە هیچ جوڵە ( حركة )ی نییە وەک سەر ( فتحة )، بۆر ( ضمة ) و ژێر ( كسرة )، ئەو پیتە زەنەدارەش یان لەبنەڕەتدا زەنەدارە واتە زەنەی بنەڕەتی ( سکون أصلي )یە یان تووشهات ( عارض )ـە واتە بە هۆی وەستان لەسەر کۆتایی ووشەکە زەنە وەردەگرێت، زەنەی بنەڕەتی لە ناوەڕاست و کۆتایی ووشەدا دەبێت بەڵام زەنەی تووشهات ( عارض ) تەنها لەکۆتایی وشەدا دەبێت.

بەیەکگەیشتنی دوو پیتی زەنەدار لە وشەیەکدا

عەرەب دوو پیتی زەنەدار لەیەک ووشەدا کۆناکاتەوە تەنها لە دوو حاڵەت نەبێت:
حاڵەتی یەکەم / ئەگەر زەنەداری یەکەم لە پیتە درێژکراوەکان ( حرف المَدّ ) یاخود لە پیتە نەرمەکان ( حرف اللِّين )ەکان بێت، وەکو:
                     
حاڵەتی دووەم / ئەگەر زەنەی پیتی دووەم تووشهاتوو ( عارض ) بێت، وەکو:
                     
                             

بەیەک گەیشتنی دوو پیتی زەنەدار لە دوو وشەدا

بەیەکگەیشتنی دوو پیتی زەنەدار لە دوو وشەدا دروست نیە، بۆیە عەرەب بەهیچ شێوەیەک دوو پیتی زەنەداریان لە دوو وشەی لێك جیاوازدا کۆنەکردۆتەوە، بەڵکو بە یەکێك لەم دوو ڕێگەیانەی خوارەوەدا خۆیان لێ دەربازکردووە:
١ ــ ئەگەر زەنەداری یەکەم یەکێك بێت لە پیتە درێژکراوەکان، ئەوا لە دەربڕیندا لادەبرێ‌و گۆناکرێ، وەکو:
             

٢ ــ بە جووڵاندنی پیتی زەنەدارەی یەکەم ئەگەر پیتێکی ( صحيح ) یان پیتی ( لین ) یان ( تنوین ) بێت.
نموونە لەسەر ئەوەی ئەگەر زەنەداری یەکەم پیتێکی ( صحيح ) بێت، وەکو:
             
نموونە لەسەر ئەوەی ئەگەر زەنەداری یەکەم لە پیتەکانی ( لین ) بێت، وەکو:
         
نموونە لەسەر ( تەنوین )، وەکو:
         بە جووڵاندن ( تحریک )ی تەنوین، بەم شێوەیە دەخوێندرێتەوە      
         بە جووڵاندن ( تحریک )ی تەنوین، بەم شێوەیە دەخوێندرێتەوە      

تێبینی‌یەکی گرنگ:
عەرەب لە بنچینەدا لەکاتی بەیەکگەیشتنی دوو زەنە لە دوو وشەی جیاوازی بەیەکگەیشتوودا تەنها بەدانانی ژێر ( كَسْرة ) لە زەنەی یەکەم خۆیان دەربازکردووە، وەکو:
             

بەڵام ئەم بنچینەو ڕێسایە بە هەندێک حاڵەتی دیکە ڕەتدەکرێتەوە، ئەویش بە:
١ ــ خۆدەربازکردن لە زەنەداری یەکەم بە سەر ( فتحة )، چونکە دانانی سەر ( فتحة ) ئاسانترین جووڵەیە لەم حاڵەتەدا، وەکو:
          ﴿الٓمٓ ١ ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُ ٢﴾    

٢ ــ یان خۆ دربازکردن لە زەنەداری یەکەم بە بۆر ( ضمة )، ئەمەش لە حاڵەتی ( م )ی کۆ ( جمع )دا جێبەجێ دەبێت، وەکو:
         

٣ ــ یان لە حاڵەتی هاوتایی‌و هاوتوخمی ( للمجانسة )دا، واتە: جووڵەیەکی هاوڕەگەز ( متجانس )ی پیتەکە وەردەگرێ کە پیتی ( لین )ە، ئەگەر هاتوو پیتەکە
( واو ) بوو ئەوە بۆر ( ضمَّة ) وەردەگرێ چونکە ( ضمَّة ) هاوڕەگەزی پیتی ( واو )ە، وەئەگەر پیتەکە ( ياء ) بوو، ئەوە ژێر ( کسرة ) وەردەگرێ چونکە ( کسرة ) هاوڕەگەزی پیتی ( ياء )ە، وەکو: