لەپێشەوە باسی جۆرەکانی وەستانمان کردو گوتمان کە وەستان سێ جۆری هەیە، ئەوە بوو باسی یەك جۆرمان کرد ئەویش وەستانی بە ویست (الوَقفُ الاختياريّ) بوو.
ئێستاش باسی دوو جۆرەکەی دیکە دەکەین لە وەستان ئەویش وەستانی ناچاری (الوقف الإضطراري)، لەگەڵ وه‌ستانی تاقیکردنەوە (الوقف الإختباري):

دووەم / ــ وەستانی بە ناچاری (الوَقْفُ الإِضطِراريّ )

ئه‌وه‌یه‌ که‌ قورئانخوێن له‌به‌ر پێویستی‌یه‌ك ده‌وه‌ستی، وه‌ك هه‌ناسه‌ لێبڕان، گریان، له‌بیرکردن هه‌روه‌ها پژمین و...هتد. هەتا ئەو حاڵەتەی بەسەر دەچێت، ئەوجا دەست بە خوێندنەوەکەی دەکات.
حوکمه‌که‌ی/ جائیزه‌ له‌سه‌ر هه‌ر جێ‌یه‌ك بوه‌ستێت که ‌له‌به‌ر هۆکارێکی ناچاریی بێت ئه‌گه‌ر له‌جێ‌یه‌کیش بێت واتا نه‌دات به‌ده‌سته‌وه‌. ئه‌وجا ئه‌گه‌ر مانای دا به‌ده‌سته‌وه‌ ئه‌وه‌ له‌ دوایه‌وه‌ ده‌ستپێده‌کاته‌وه‌، ئه‌گه‌رنا ئه‌وه‌ یان له‌سه‌ر ئه‌و شوێنه‌ی که ‌له‌سه‌ری وه‌ستابوو دەستپێدەکاتەوە، یاخود له‌پێشتره‌وه‌ که‌ له ‌مانادا بگونجێت.

سێ‌یەم / ــ وەستانی بە تاقیکردنەوە ( الوَقْفُ الإِختِباريّ )

ئەم جۆرە وەستانە بۆ کاتێکە کە مامۆستا داوا لە قورئانخوێن دەکات لە هەندێك جێگە لە قورئانی پیرۆزدا بوەستی بەمەبەستی پرسیارکردن لێی و تاقیکردنەوەی.
حوکمه‌که‌ی/ جائیزه‌ به‌مه‌رجێك خوێنه‌ر ده‌ست به‌خوێندنه‌وه‌ بکاته‌وه‌ له‌‌و شوێنه‌ی که‌ لێی وه‌ستاوه‌ تاکو‌ گرێی بداته‌وه‌ له‌گه‌ڵ دوای خۆی ئه‌گه‌ر له‌باربوو له‌وێوه‌ ده‌ستپێبکاته‌وه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌بارنه‌بوو ئه‌وا ده‌بێت له‌ شوێنێك له‌ پێشتره‌وه‌ ده‌ستپێبکاته‌وه که‌ گونجاو بێت له‌ مانادا، بۆ نموونە:
وشەی ﴿الْأَيْدِي﴾ لە ئایەتی: ٤٥ی سورەتی: ص: ﴿وَاذْكُرْ عِبَادَنَا إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ أُولِي الْأَيْدِي وَالْأَبْصَارِ ‎٤٥﴾، لەسەر کۆتای وشەکە بە زەنەداری دەوەستین کە پیتی ( ي )ە.
بەڵام لە ئایەتی: ١٧ی هەمان سورەت ﴿ٱصۡبِرۡ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَٱذۡكُرۡ عَبۡدَنَا دَاوُۥدَ ذَا ٱلۡأَيۡدِۖ إِنَّهُۥٓ أَوَّابٌ ١٧﴾ لەسەر کۆتای وشەی ﴿ٱلۡأَيۡدِۖ﴾ بە زەنەداری دەوەستین کە پیتی ( ي )ی لێ لابردراوەو دەخوێندرێتەوە ﴿ٱلۡأَيۡدۡۖ﴾.
یان دەربارەی وەستان لەسەر ( تاءُ التَّأنيث ) کە بەشێوەی ( تاء ـ ت )ێکی خڕ نوسراوە کە لە کۆتایی ناوەکان دێت بۆ ماناکردنی مێ‌یەتی ( التَّأنيث )و، وەستان لەسەر ( تاءُ التَّأنيث ) کە لە قورئانی پیرۆزدا بە ( تاء ـ ت )ێکی کراوە ( ت ) نوسراوە لەسەر زاراوەی هەندێ عەرەب ئەوانەی لەسەری دەوەستن، بۆ نموونە:
ـــ وەستان لەسەر وشەی ﴿ٱمۡرَأَةٌ﴾ لە ئایەتی: ١٢٨ی سورەتی: النِّسَاء ﴿وَإِنِ ٱمۡرَأَةٌ خَافَتۡ مِنۢ بَعۡلِهَا نُشُوزًا أَوۡ إِعۡرَاضٗا . . . . ﴾ بە ( ‌هـ ) ﴿ٱمۡرَأَهۡ﴾ دەخوێندرێتەوە، بەڵام لەکاتی گەیاندندا بە ( ت ) دەخوێندرێتەوە.
ـــ بەڵام لە وشەی ﴿ٱمۡرَأَتَ﴾ ئایەتی: ١٠ى سورەتی التَّحريم ﴿ضَرَبَ ٱللَّهُ مَثَلٗا لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ ٱمۡرَأَتَ نُوحٖ وَٱمۡرَأَتَ لُوطٖۖ . . . . ‎١٠﴾ هەر بە ( ت ) ﴿ٱمۡرَأَتۡ﴾ دەخوێندرێتەوە لەکاتی وەستان‌و گەیاندندا.

چۆنیەتی وەستانی ناچاری‌و تاقیکردنەوە بەپێ‌ی ریوایەتی ( حَفْص )

له‌به‌ر گرنگی وه‌ستان له‌قورئاندا هه‌روه‌ك پێشتر باسمان لێوه‌کرد، ئه‌وه‌مان ڕوون کرده‌وه‌ که‌ پێویسته‌ له‌سه‌ر هه‌موو خوێنه‌رێك بزانێت چۆن له‌سه‌ر هه‌موو وشه‌یه‌کی ناو قورئان ده‌وستێت.
لە قورئانی پیرۆزدا هەندێ وشە هەن زۆر بە سەرزارو قسەدا دێت هەندێ جار بە لێکپچڕاوی یاخود بە لێکدراوی لە وێنەی ئەو قورئانەی کە خەلیفە ( عثمانی کوڕی عفان ) نوسیویە خودا لێی ڕازی بێت، ئه‌وانه‌ش پێویسته‌ بیانناسین هه‌تاوه‌کو بزانین له‌سه‌ر کامانه‌یان وه‌ستان جائیزه‌ و له‌سه‌ر کامانه‌شیان وه‌ستان ناشێت مه‌گه‌ر به‌پێی ڕیوایه‌تێك له‌ ڕیوایه‌ته‌کان.
مه‌به‌ست له‌ ‌لێکپچڕاو( المقطوع )، ئه‌و وشانه‌یه‌ که‌ له‌ وێنه‌ی په‌ڕاوی قورئاندا به‌ جودایی کێشراون، وه‌ك له:
﴿أَيَحۡسَبُ أَن لَّن يَقۡدِرَ عَلَيۡهِ أَحَدٞ ٥﴾     لێره‌دا ئه‌و نمونه‌یه‌ وه‌ك دوو وشه‌ کێشراوه‌ له‌ قورئاندا.
مه‌به‌ست له‌ لێكدراو ( الموصول )یش، ئه‌و وشانه‌یه‌ که‌ له‌ په‌ڕاوی قورئاندا لێکدراون‌و وه‌ك یه‌ك وشه‌ کێشراون، وه‌ك له:
﴿أَيَحۡسَبُ ٱلۡإِنسَٰنُ أَلَّن نَّجۡمَعَ عِظَامَهُۥ ٣﴾  

١ ــ قورئانخوێن بۆی هەیە بوەستێ ــــ بەناچاری یان بە تاقیکردنەوە ــــ لەسەر وشەی یەکەم یان دووەم کە لە قورئانی پیرۆزدا نوسراوە بە پچڕاوی، وەکو:


قورئانخوێن بۆی هەیە بوەستێ بە ناچاری یان بەتاقیکردنەوە لەسەر وشەی دووەم کە بە لێکدراوی نوسراوە، وەکو:


دوو تێبینی:
ئەو وشانه‌ی لێکپچڕاون بۆمان هه‌یه‌ له‌سه‌ر وشه‌ی یه‌که‌م‌و دووه‌میش بوه‌ستین به‌ڵام ئه‌و وشانه‌ی لێکدراون ته‌نها له‌کۆتایی وشه‌که‌ ده‌توانین وه‌ستان بکه‌ین به‌بێ جوداکردنه‌وه‌ی وشه‌که‌ هه‌روه‌ك وێنه‌که‌ی له‌ قورئاندا، مه‌گه‌ر حوکمی ڕیوایه‌تێکی دیکەی دروست جودای بکاته‌وه.
قورئانخوێن بۆی نیە بە ویستی خۆی لەسەری بوەستێ، تەنها لە حاڵەتی ناچاری نەبێت کە بەهۆی هەناسە تەواوبوون، یان تەنگەنەفەسی، یان پشمین ڕوودودات، وە حاڵەتی دووەمیش وەستانی تاقیکردنەوەیە، ئەویش کە مامۆستا داوا لە قورئانخوێن دەکات لەسەر وشەکە بوەستی بە مەبەستی فێربوون.

٢ ــ چەند نموونەیەك لەسەر وەستانی تاقیکردنەوە یان وەستانی ناچاری، ئەوەی ڕەنووسکراوە بە پچڕاوی یان بە گەیاندراوی:

  ﴿. . . أَيّٗا مَّا تَدۡعُواْ فَلَهُ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰۚ . . . . ١١٠﴾        لەسەری دەوەستین   ﴿أَيّٗا﴾   یان ﴿أَيّٗا مَّا﴾
  ﴿سَلَٰمٌ عَلَىٰٓ إِلۡ يَاسِينَ ١٣٠﴾        لەسەری دەوەستین  (إِلْيَاسينْ) *
  ﴿كَمۡ أَهۡلَكۡنَا مِن قَبۡلِهِم مِّن قَرۡنٖ فَنَادَواْ وَّلَاتَ حِينَ مَنَاصٖ ٣﴾      ﴿وَلَاتۡ حِينَ﴾   لەسەری دەوەستین   ﴿وَلَاتۡ﴾  
  ﴿. . . . فَمَالِ هَٰٓؤُلَآءِ ٱلۡقَوۡمِ لَا يَكَادُونَ يَفۡقَهُونَ حَدِيثٗا ٧٨﴾        لەسەری دەوەستین   ﴿فَمَا﴾   یان ﴿فَمَالۡ﴾
  ﴿ مَالِ هَٰذَا﴾        لەسەری دەوەستین ﴿مَا﴾   یان ﴿مَالۡ﴾
  ﴿فَمَالِ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ قِبَلَكَ مُهۡطِعِينَ ‎٣٦﴾        لەسەری دەوەستین   ﴿فَمَا﴾   یان ﴿فَمَالۡ﴾
  ﴿قَالَ ٱبۡنَ أُمَّ﴾        لەسەری دەوەستین   ﴿قَالَ ٱبۡنۡ﴾
  ﴿قَالَ يَبۡنَؤُمَّ لَا تَأۡخُذۡ بِلِحۡيَتِي وَلَا بِرَأۡسِيٓۖ ٩٤﴾        لەسەری دەوەستین   ﴿يَبۡنَؤُمّ﴾    . . . ئەم وشەیە لە بنەڕەتدا لە ( ٣ ) سێ وشە پێکهاتووە " يا "، " ابن"، " أم "، ئەلفی " يا " کە لابراوە هەروەها ئەلفی هەمزەی گەیاندن ( همزَةُ الوَصْل )یش لابراوە، لکاندراون بە وشەی " أم "و هەمزەکەش لەسەر ( واو )ەکە دانراوەو هەمووی بووە بەیەك وشە. قورئانخوێن دەتوانێ لەکۆتایی وشەکەدا بوەستێ لەکاتی وەستانی ناچاری‌و وەستانی تاقیکردنەوە.
* وشەی ﴿إِلۡ يَاسِينَ﴾ لە ریوایەتی ( حَفْصْ )دا بەیەك وشە هەژماردەکرێت.

٣ ــ ( ي )ی بانگکردن ( يَاءُ النِّداء ) و ( هـ )ی ئاگادارکردنەوە ( هَاءُ التَّنْبيه ) لە هەموو قورئانی پیرۆزدا لەگەڵ وشەکانی دوای خۆیان بەیەکەوە نووسراونەتەوە، لەبەرئەوە وەستان لەسەریان دروست نیە، بەڵکو لەسەر کۆتایی وشەکە دەتوانین بوەستین، وەکو:
             

٤ ــ چەند نموونەیەك لەسەر وەستانی تاقیکردنەوەو وەستانی ناچاری، ئەوەی پیتی ( ئەلف )ی لێ لادراوە، وەکو:
  ﴿. . . . أَيُّهَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ . . . . ٣١﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿أَيُّهۡ﴾
  ﴿. . يَٰٓأَيُّهَ ٱلسَّاحِرُ . . . . ٤٩﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿يَٰٓأَيُّهۡ﴾
  ﴿سَنَفۡرُغُ لَكُمۡ أَيُّهَ ٱلثَّقَلَانِ ٣١﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿أَيُّهۡ﴾

ئەگەر پیتی الجَر ( حَرفُ الجَر ) چووە سەر ( ما )ی پرسیار ( الاستفهامية )، ئەوە ئەلفەکەی لێ لادەدرێ لە هەردوو حاڵەتی وەستان‌و گەیاندندا، وەکو:
  ﴿فِيمَ أَنتَ مِن ذِكۡرَىٰهَآ ٤٣﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿فِيمۡ﴾
  ﴿وَإِنِّي مُرۡسِلَةٌ إِلَيۡهِم بِهَدِيَّةٖ فَنَاظِرَةُۢ بِمَ يَرۡجِعُ ٱلۡمُرۡسَلُونَ ٣٥﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿بِمۡ﴾
  ﴿فَلۡيَنظُرِ ٱلۡإِنسَٰنُ مِمَّ خُلِقَ ٥﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿مِمّ﴾

٥ ــ چەند نموونەیەك لەسەر وەستانی تاقیکردنەوەو وەستانی ناچاری ئەوەی پیتی ( واو )ی لێ لادراوە:
  ﴿وَيَدۡعُ ٱلۡإِنسَٰنُ . . . . ١١﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿وَيَدۡعۡ﴾
  ﴿ . . . . وَيَمۡحُ ٱللَّهُ . . . . ٢٤﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿وَيَمۡحۡ﴾
  ﴿. . . يَوۡمَ يَدۡعُ ٱلدَّاعِ . . . ٦﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿يَوۡمَ يَدۡعۡ﴾
  ﴿سَنَدۡعُ ٱلزَّبَانِيَةَ ١٨﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿سَنَدۡعۡ﴾
  ﴿. . . وَصَٰلِحُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَۖ . . . ٤﴾ *        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿وَصَٰلِحۡ﴾
* بنەچەی وشەکە ( وَصَالِحُوا ) بووە، لە رەنووسی قورئانی پیرۆزدا ( واو )ەکەی لابراوە لەبەر بەیەکگەیشتنی دوو پیتی زەنەدار ( إِلْتِقاءُ السَاكِنَيْن ).