٥ ــ وەستان بە زەنەداری لەسەر ئەوە ( ياء )ەی کە لابردراوە بە نیەتی گەیاندن ( الوصل )

لە خوارەوە چەند نموونەیەك دەهێنینەوە لەسەر وەستانی تاقیکردنەوە یان وەستانی ناچاری ئەوەی ڕەنووس کراوە بە لابردنی ( یاء )ی درێژکراوی بزوێن ( علة ) بە نیەتی گەیاندن ( الوصل ). پیتی ( ياء )ی مەددی کە زەنەدارەو دەکەوێتە کۆتای وشەکەو دەگات بە پیتێکی زەنەدار لە سەرەتای وشەی دووەمەوە، لێرەدا دوو پیتی زەنەدار بەیەکدەگەن ئەوەش دروست نیە، چونکە عەرەب بە هیچ شێوەیەك دوو پیتی زەنەداریان لە دوو وشەی لێك جیاوازدا کۆنەکردۆتەوە، بۆیە ئەگەر زەنداری یەکەم یەکێک بێت لە پیتە درێژکراوەکان ئەوە عەرەب خۆیانی لێ دەرباز دەکەن بە لابردنی‌و لە قورئانیش ڕەنووس کراوە بە لابردنی بە نیەتی گەیاندن، وەکو:

  ﴿وَمَآ أَنتَ بِهَٰدِ ٱلۡعُمۡيِ عَن ضَلَٰلَتِهِمۡۖ . . . . ٥٣﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿وَمَآ أَنتَ بِهَٰدۡ﴾
  ﴿. . . . إِن يُرِدۡنِ ٱلرَّحۡمَٰنُ . . . . ‎٢٣﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿إِن يُرِدۡنۡ﴾
  ﴿ . . مَنۡ هُوَ صَالِ ٱلۡجَحِيمِ ١٦٣﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿مَنۡ هُوَ صَالۡ﴾
  ﴿ . . . فَمَا تُغۡنِ ٱلنُّذُرُ ٥﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿فَمَا تُغۡنۡ﴾
  ﴿وَلَهُ ٱلۡجَوَارِ ٱلۡمُنشَ‍َٔاتُ . . . ٢٤﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿وَلَهُ ٱلۡجَوَارۡ﴾
  ﴿ٱلۡجَوَارِ ٱلۡكُنَّسِ ١٦﴾        ﴿ٱلۡجَوَارۡ﴾
  ﴿ . . . وَسَوۡفَ يُؤۡتِ ٱللَّهُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ أَجۡرًا عَظِيمٗا ١٤٦﴾        ﴿وَسَوۡفَ يُؤۡتۡ﴾
  ﴿ . . . وَٱخۡشَوۡنِۚ ٱلۡيَوۡمَ . . . ٣﴾        ﴿وَٱخۡشَوۡنۡ﴾
  ﴿ . . . نُنجِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ١٠٣﴾        ﴿نُنجۡ﴾
  ﴿ . . . بِٱلۡوَادِ ٱلۡمُقَدَّسِ . . ١٢﴾        ﴿بِٱلۡوَادۡ﴾
  ﴿ . . . عَلَىٰ وَادِ ٱلنَّمۡلِ . . . . ١٨﴾        ﴿عَلَىٰ وَادۡ﴾
  ﴿ . . مِن شَٰطِيِٕ ٱلۡوَادِ ٱلۡأَيۡمَنِ . . . . ٣٠﴾        ﴿مِن شَٰطِيِٕ ٱلۡوَادۡ﴾
  ﴿ . . يَوۡمَ يُنَادِ ٱلۡمُنَادِ . . ٤١﴾        ﴿يَوۡمَ يُنَادۡ﴾
  ﴿ . . . . لَهَادِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ . . ٥٤﴾        ﴿لَهَادۡ﴾

دوو تێبینی:
تێبینی یەکەم/ هه‌ندێك وشه‌ هه‌ن له ‌قورئاندا به‌هه‌ردوو جۆری کێشراوی و نه‌کێشراوی پیتی( ي ) له‌کۆتای‌یه‌کانیان هاتوون، بۆیه‌ ده‌بێت سه‌رنجیان لێ بده‌ین، ئه‌گه‌ر کێشرابوو ئه‌وا ده‌بێت بخوێندرێنه‌وه‌و ئه‌گه‌ریش نه‌کێشرابوو ئه‌وا ناخوێندرێنه‌وه. ئه‌وه‌ش سه‌باره‌ت به‌ڕیوایه‌تی ( ‌حَفْص )ە، هەندێك لەم وشانە:

  ﴿ٱلۡأَيۡدِ﴾       ﴿ٱصۡبِرۡ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَٱذۡكُرۡ عَبۡدَنَا دَاوُۥدَ ذَا ٱلۡأَيۡدِۖ إِنَّهُۥٓ أَوَّابٌ ١٧﴾ سورەتی ص، ئایەتی/١٧
  ﴿ٱلۡأَيۡدِي﴾    ﴿وَٱذۡكُرۡ عِبَٰدَنَآ إِبۡرَٰهِيمَ وَإِسۡحَٰقَ وَيَعۡقُوبَ أُوْلِي ٱلۡأَيۡدِي وَٱلۡأَبۡصَٰرِ ٤٥﴾ سورەتی ص، ئایەتی/٤٥
لێره‌دا ده‌بینین که‌ له‌ ئایه‌تی یه‌که‌مدا پیتی( یاء )ی بۆ نه‌کێشراوه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ ناخوێندرێته‌وه‌ له‌هه‌ردوو حاڵه‌تی وه‌ستان‌و ڕۆیشتنداو به‌پێچه‌وانه‌ی ئایه‌تی دواتر که‌ وشه‌که‌ پیتی( یاء )ی بۆ کێشراوه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ ده‌خوێندرێته‌وه‌ له‌هه‌ردوو حاڵه‌تی وه‌ستان‌و ڕۆیشتن.
هه‌روه‌ها زۆر نمونه‌ی دیکەش به‌م دوو جۆره‌ هاتوون، بۆیه‌ پێویسته‌ له‌سه‌ر قورئانخوێن وریاییان تێدا بکات.

تێبینی دووەم/ خوێندنه‌وه‌ی ( ي ) له‌کاتی ڕۆیشتن‌و له‌کاتی وه‌ستانیش هه‌ردوو ڕووه‌که‌ ( خوێنده‌نه‌وه‌و نه‌خوێندنه‌وه‌ ). ئه‌وه‌ش له‌ یه‌ك وشه‌دا هه‌یه‌ له‌ قورئان که‌ بریتی‌یه‌ له‌ وشه‌ی: ﴿ءَاتَىٰنِۦَ ﴾. ئەم وشەیە بەم شێوەی خوارەوە خوێندراوەتەوە:
           واتە: بە ( ياء ـ ي )ێکی سەردار ( مفتوح ) خوێندراوەتەوە، بەڵام لە کاتی وەستان لەسەری ( وَقْفْ ) بە ناچاری ( اضطراري ) یان بە تاقیکردنەوە ( اختباري ). واتە: وەستان لەسەر کۆتای وشەی یەکەم، بەم دوو شێوەی خوارەوە خوێندراوەتەوە:
أ ــ وەستان لەسەری بە خوێندنەوەی ( ياء ـ ي )ەکە:
              ﴿ . . . . قَالَ أَتُمِدُّونَنِ بِمَالٖ فَمَآ ءَاتَىٰنِۦَ ٱللَّهُ خَيۡرٞ مِّمَّآ ءَاتَىٰكُمۚ . . . . ٣٦﴾‏  

ب ــ وەستان لەسەری بە لابردنی ( ياء ـ ي )ەکەو خوێندنەوەی ( نون ـ ن ) بە زەنەداری یاخود بە ڕەوم ( الرَّوْم ):
          

٦ــ چەند نموونەیەك لەسەر وەستانی تاقیکردنەوە یان وەستانی ناچاری ئەوەی کە یەکێك لە دوو ( ياء )ەکانی لێ سڕایتەوە بە ڕەنووس ( رسماً ):

  ﴿. . . لَا يَسۡتَحۡيِۦٓ أَن . . . ٢٦﴾        لەسەری دەوەستین   ﴿لَا يَسۡتَحۡيِۦ﴾
  ﴿. . . يُحۡىِۦ وَيُمِيتُ . . . ٢٥٨﴾        لەسەری دەوەستین   ﴿يُحۡىِۦ﴾
  ﴿. . . لَمُحۡىِ ٱلۡمَوۡتَىٰٓۚ . . . ٣٩﴾        لەسەری دەوەستین   ﴿لَمُحۡىِۦ﴾
  ﴿. . . أَن يُحۡـِۧىَ ٱلۡمَوۡتَىٰ ٤٠﴾        لەسەری دەوەستین   ﴿أَن يُحۡـِۧى﴾

٧ــ وەستان لەسەر ئەو ( همزە )یەی وەکو ( ياء ) ڕەنووس کراوە، لەکاتی بەردەوامبوون بە ( هەمزە )یەکی لەژێر دەخوێندرێتەوەو، لەکاتی وەستان لەسەری بە ( هەمزە )یەکی زەنەدار دەخوێندریتەوە، بەڵام پیتی ( ياء ) لە کاتی وەستان‌و بەردەوامبووندا ناخوێندرێتەوە. وەکو:

  ﴿. . . . مِن وَرَآيِٕ حِجَابٍ . . . ٥١﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿مِن وَرَآءۡ﴾
  ﴿. . . . مِن تِلۡقَآيِٕ نَفۡسِيٓۖ . . . ١٥﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿مِن تِلۡقَآءۡ﴾
  ﴿. . . . وَإِيتَآيِٕ ذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ . . . ٩٠﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿وَإِيتَآءۡ﴾

٨ــ وەستان لەسەر ئەو ( همزە )یەی وەکو ( واو ) ڕەنووس کراوە، بە ( هەمزە )یەکی زەنەدار لەسەری دەوەستین، وە پیتی ( واو )و پیتی ( ئەلف ) لەکاتی وەستان‌و بەردەوامبوونیشدا ناخوێندرێنەوە، وەکو:

  ﴿. . . . جَزَٰٓؤُاْ ٱلظَّٰلِمِينَ ‎١٧﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿جَزَآءۡ﴾
  ﴿. . . . تَفۡتَؤُاْ تَذۡكُرُ . . . . ٨٥﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿تَفۡتَأۡ﴾
  ﴿ . . شُرَكَٰٓؤُاْ شَرَعُواْ . . . . ٢١﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿شُرَكَآءۡ﴾

٩ــ وەستان لەسەر ( نون )ی جەختی سووك ( نونِ التَّوْكيدِ الخَفِيفَة )

کە بە دوو لەسەر ( تَنوين النَّصب ) نووسراوە، دەبێتە ( ئەلف )ێکی دوو جووڵەیی بەگوێرەی هەندێك زاراوەو لەهجەی عەرەبی. وە ماناکەی لەگەڵ دوانە ( دوو کەس ) تیکەڵ نابێت چونکە مانای تەواوی ڕستەکە وادەخوازێ کە قسە لەگەڵکراو یەک کەسە نەك دووانە. وە بە ( ئەلف ) لەسەری دەوەستین، وەکو:

  ﴿ . . وَلَيَكُونٗا مِّنَ ٱلصَّٰغِرِينَ ٣٢﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿وَلَيَكُونَا﴾
  ﴿ . . لَنَسۡفَعَۢا بِٱلنَّاصِيَةِ ١٥﴾        بە زەنەداری لەسەری دەوەستین   ﴿لَنَسۡفَعَا﴾